Roman Tadych – zbiory archiwaliów – cz 7

 

22.10.2008

 

Dziennik Kujawski 1894.10.09 R.2 nr23100004_0001.JPG pozdrowienia Roman 🙂

4.11.2008

 

 

P36_S24_WYRZYSK.jpg

 

Piotr gdybyś znalazł chwilę zaznacz na mapie miejsce
gdzie znajdował się cmentarz żydowski. Wiem że w północno – zachodniej
części miasta na powierzchni ok. 0,2 ha. Zniszczony w czasie II wojny
przez okupanta, synagoga zaznaczona. Potrzebuje to na stronę
www.kirkuty.pl, tam o Wyrzysku nie ma ani słowa, a przecież żydzi w Wyrzysku mieszkali i
mieli swoją kulturę, chce to uzupełnić.

5.11.2008

 

 

Inne (53) – (rozkład jazdy małej kolejki Białośliwie – Łobżenica

6.12.2008

 

DO OSTBAHN 1851ROK – To znalezione wycinki z dawnej
prasy. Co wiąże to z powiatem wyrzyskim?  Hrabiowie Bnińscy i lokomotywa
ŁOBZONKA, o której się dopiero dowiedziałem – Miłego Mikołaja
pozdrowienia…

DO HISTORII OSTBAHN 1851R0KU
WYCINKI PRASOWE

	WYCINEK TYGODNIKA BYDGOSKIEGO – CAŁOŚĆ W KUJ POM BIBL CYFR.  TEKST PRZEMOWY OKOLICZNOŚCIOWEJ I HISTORIA BUDOWY I JEJ ZNACZENIA.

 

Jest rok 1846.  Pruski Król Fryderyk Wilhelm IV wyraża wielką chęć połączenia koleją żelazną Berlina z
Królewcem. To jednak początki nowej ery komunikacji lądowej, brak jest fachowców, planów, pieniędzy
też nie było zbyt wiele, tym niemniej pokusa była wielka. Linia kolei żelaznej, to strategiczne dzieło, które
dawało przewagę militarną, a o to w tym wszystkim chodziło.
Sztab fachowców radził, planował, liczył, rysował i w 1848 rusza budowa żelaznej drogi łączącej Krzyż – Piłę –
Bydgoszcz – Tczew i dalej do Królewca i Sankt Petersburga. Wiele kłótni o to było – kolej chcieli mieć
wszyscy – dostali nieliczni.  Powiat wyrzyski zwany  LANDEM WIRZITZ był w sytuacji nie najgorszej, gdyż
Linia kolejowa przebiegała przez całe jego terytorium wzdłuż doliny Noteci od Miasteczka, aż po Nakło, ominięto jednak Wyrzysk, zadecydowały warunki nie tyle finansowe, lecz topografia terenu (w „prezencie” dostał Wyrzysk w latach późniejszych
KOLEJKĘ WĄSKOTOROWĄ, która tylko z nazwy była wyrzyska, ominęła to miasto o kilka kilometrów, biegnąc z BIAŁOSLIWIA do ŁOBŻENICY, Witosławia, Nakła, dalej łączyła się z kolejka Bydgoską (trwa budowa jednego toru).

W lipcu 1851 w asyście Fryderyka Wilhelma IV otwarto linię Piła – Bydgoszcz, hucznie było na całej trasie. Dla powiatu
wyrzyskiego nastała nowa era komunikacji rozwoju, postępu technicznego i gospodarczego.

Widok stacji Osiek /niem. nazwa .NETZTHAL/ w końcu XIXw.

Fryderyk Wilhelm IV  Król Prus

 Dokument wydany w PILE  mówiący o rozpoczęciu budowy kolei żelaznej OSTBAHN, o sposobie, czasie pracy, przywilejach dla budowniczych. Tu wiele kłótni o to było, gdyż większość
zatrudnianych robotników wywodziła się z Prus, miejscowi to nieliczny procent zatrudnionych, no cóż każdy patrzył swego…
Można wspomnieć o wyrzyskich właścicielach ziemskich Bnińskich i Skurzewskich. Oni, jako właściciele Wyrzyskich ziem, w kolejowej
infrastrukturze widzieli wielką szanse dla mieszkającej tu ludności, no i przy okazji dla siebie (w inauguracji otwarcia linii kolejowej, jak podaje „stara” prasa
brali czynny udział…).

 

  9.12.2008

 

 

Runowo 🙂

9.12.2008

Zdjęcie współczesne – Tanzplatz – w oryginale z 1912, wiata stoi w miejscu
widocznego podestu dla orkiestry z 1912r.

9.12.2008

 

 

 

zdj nr 57

9.12.2008

 

Stare zdjęcia Osieka nad Notecią.

 

Kościół ewangelicki: akt elekcyjny z 1898r ukończenie budowy 1908/09 r.,

 

wybudowany dla umacniania władzy pruskiej na terenach wschodnich.

 

Wiele podobnych było na wyrzyskiej ziemi w okresie po II wojnie w latach 50-70. Zostały wyburzone jako nieprzydatne (ówczesna władza nie była skłonna do przekazywania ich we władanie władz katolickich. Nieliczne co prawda zostały przemianowane na świątynie katolickie (npw Nakle nad Not.), po innych zostały w najlepszym przypadku puste place, takie jak w Osieku Nad Notecią. Wcześniej (po II wojnie) przeznaczone były na magazyny, głównie GS-sowskie (zabrakło niektórym rozumu, bo tak to trzeba nazwać). Historia pamięta takie rzeczy i wielka szkoda, że po rozum „poszliśmy” dopiero teraz, gdy mnóstwo pieniędzy kosztuje wybudowanie nowej świątyni…?

 

W okresie gdy władzę sprawowali Prusacy czy hitlerowcy nikt ich nie zniszczył, stały dla wiernych. Profanowano świątynie katolickie, żydowskie przeznaczano na magazyny, lub areszty (synagoga w Wyrzysku była aresztem) jednak budynki oszczędzono. To samo dotyczy cmentarzy ewangelickich z okresu wczesnego osiedlania się na ziemiach powiatu wyrzyskiego. Nie ma ich wcale, lub są w stanie, którego lepiej nie pokazywać. Wielka szkoda i wstyd dla nas Polaków.

 

Piotr, przesyłam kościół, szkolę ewangelicką, probostwo ewangelickie w Osieku – dziś przedszkole, grób na osieckim cmentarzu i ten cmentarz u stóp dębowej Góry k/Bąkowa, tam zostało kilka nagrobków.

 

 

9.12.2008

 

Ewangelicki Osiek 1772-1945 – to są luźne zapiski, jest kilka
wzmianek (ambona jednak nie pochodzi z kościoła osieckiego – sprawdziłem,  to pomyłka z wcześniejszego szukania).

W 1891 powstaje szkoła ewangelicka w Osieku /Netzthal/ w budynku przy dzisiejszej ul.Przemysłowej, róg ul.Głownej
mieści się tam również pomieszczenie dla nauczyciela /pastora/- prawdopodobnie był nim pan o nazwisku THESSKE – odbywają sie
tam również spotkania religijne wyznania ewangelickiego dla mieszkańców niemieckich Osieka i przyległych
miejscowości /Bąkowa ,Pracza,Żuławki i Wyciągu –  trwa to do 1912/szkoła na pewno.
Lata 1890-1914 to stały wzrost liczby mieszkańców wyznania ewangelickiego zmusza władze Pruskie do dokonania umocnienia
swej pozycji na terenach wschodnich landów.
W 1898 20IX dokonany zostaje akt wmurowania kamienia węgielnego pod budowe kościoła ewangelickiego w Osieku
***z innych źródeł*** wmurowanie aktu było równoznaczne z powstaniem /kościoła/i umocnienie władzy. Z reguły wmurowanie
wiązało się z umieszczeniem naczynia cynowego z informacjami o przeznaczeniu i danymi technicznymi, kalendarzem, spisem osób zasłużonych przy
budowie, oraz krótkiej historii poprzedzającej to wydarzenie. Wkładano także symboliczną monetę i znaki przynależności religijnej.
Budowa kościoła od 1898-1908. Prawdopodobnym projektantem i budowniczym był:Gerhard Franz Langberg 1848-1930 /info nie do końca
sprawdzone/, istnieje jednak duże prawdopodobieństwo iż to on był projektantem i budowniczym,
gdyż tej osobie władze Pruskie powierzyły budowę i nadzór nad kościołami w landach wschodnich/Ost Netze Land/.
Dane techniczne kościoła – rzeczywistych brak – po analizie komputerowej fotografii: wysokość-33,68m,  szerokość 12m, długość ok 33m
Po oddaniu we władanie kościoła wiernym zaczyna spadać liczba wiernych – powstają w okolicznych
wsiach kaplice ewangelickie /Bąkowo, ,Zanotecie, Wyciąg, Żuławka/– po odzyskaniu niepodległości przez
Polskę w 1918 stale spada liczba wiernych wyznania ewangelickiego /wiele rodzin wraca do landów
skąd przybyli , głównie do Brandemburgii ,Westwalii
W latach 1920-1939
Kosztorys-wyliczony 58450 marek – uzyskany z MSW Prus 40545 marek.
Zmniejszenie liczby wiernych do takiej ilości, iż kościół nie jest się w stanie utrzymać, brak nawet
pastora, który okazjonalnie odwiedza Osiek z ŁOBŻENICY, lub WYRZYSKA by odprawić
nabożeństwo.

1939-1945 – nowa fala wiernych, kościół funkcjonuje – trwa okres 1000 letniej rzeszy – (z
ustnego przekazu – ostatnie nabożeństwo ewangelickie odbyło się w Osieku gdy Rosjanie wyzwolili
Warszawę). Po 1945-1949-kosciół użytkowany przez katolików do czasu wyremontowania
swego, który zamieniony został na magazyn przez okupanta. Do 1967 jako magazyn GS.  Zburzony w
1968r. Dzisiaj plac do okolicznościowego handlu /z kamieniem węgielnym z roku 1898/
Lata 20 próba przejęcia kościoła przez katolików niepowiędła się.
Po kościele ewangelickim pozostał pusty plac – stoi budynek 1-szj szkoły wzmianka wyżej, oraz
probostwo ewangelickie  /dzisiejszy budynek przedszkola przy ul.Bohaterów/. Stoi również budynek
szkoły przy ul.Głównej, który był również szkołą ewangelicką. Pozostały dwa cmentarze ewangelickie
1-szy przy ul.Głównej przy wjeździe do Osieka od strony Smogulca i 2-gi przy szosie do Wyrzyska
stan tych cmentarzy to trudno tu opisać, wielki bałagan.
Opracowanie na podstawie dostępnych źródeł gł. internetowych. Roman Tadych. 2008.08.19. Kcynia.