ZAMEK MALBORK – fot. Piotr Brzezinski (26.05.2016)

tekst za: http://pomorskie.travel/Odkrywaj-Dziedzictwo_kulturowe-Muzea/1718/Zamek_krzy_acki_w_Malborku_Muzeum_Zamkowe

ZAMEK MALBORK – arcydzieło architektury obronnej i rezydencjonalnej średniowiecza. Największy gotycki zespół zamkowy na świecie, o powierzchni ok. 21 hektarów i łącznej kubaturze budynków przekraczającej ćwierć miliona metrów sześciennych.

     Malbork budowany był etapami od początku lat 70. XIII w., stając się z czasem podstawowym elementem systemu warowni w krzyżackich Prusach. Początkowo (od 1280 r.) pełnił funkcję jednego z zamków komturskich. W roku 1309 został siedzibą wielkich mistrzów Zakonu. Intensywnie rozbudowywany, w wieku XIV uzyskał formę trójdzielnego założenia obronnego z wyraźnie wyodrębnionym Zamkiem Wysokim (klasztor), Zamkiem Średnim (siedziba wielkiego mistrza i wielkiego komtura, centrum polityczne i administracyjne państwa zakonnego) oraz Przedzamczem (rozległe zaplecze gospodarcze). Jako stolica państwa Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zamek stał się głównym ośrodkiem dyplomacji, centrum militarnym, gospodarczym, a także religijnym. Aż do pierwszej połowy XV wieku, Malbork słynął na całym kontynencie jako jedna z dwóch głównych baz wypraw krzyżowych na Litwę i Żmudź oraz miejsce spektakularnych zabaw, uczt i turniejów, przyciągających do Prus rycerstwo z wielu krajów Europy.
    

     W roku 1410 – po klęsce wojsk krzyżackich pod Grunwaldem – twierdza nad Nogatem, niezdobyta przez wojska polsko-litewskie, uratowała dalszą egzystencję Zakonu. Pogłębiający się kryzys polityczny i gospodarczy państwa zakonnego, doprowadził do rewolty poddanych (1454) i wcielenia kraju do Korony Polskiej. W roku 1457, wykupiony z rąk krzyżackich zaciężnych, Malbork przeszedł w ręce króla Kazimierza Jagiellończyka. Odtąd, przez ponad trzy stulecia, warownia spełniała rolę czasowej rezydencji władców Polski, bazy militarnej w Prusach Królewskich oraz siedziby starostów, którzy dysponowali władzą administracyjną, wojskową, policyjną i sądowniczą.

W rezultacie pierwszego rozbioru (1772), północne ziemie Rzeczypospolitej,  a z nimi twierdza nad Nogatem, znalazły się w granicach Prus. W okresie pruskim Zamek służył jako koszary i magazyny. Poważnie zdewastowany, odzyskał swój gotycki kształt w wyniku wielkich prac rekonstrukcyjnych prowadzonych pod koniec XIX i na początku XX w. przez wybitnego architekta Konrada Steinbrechta.  

       W roku 1945 gospodarzami Malborka raz jeszcze stali się Polacy. Straszliwie zniszczony w ostatniej fazie II wojny światowej, Zamek został z biegiem czasu podniesiony z ruin. Nadal pozostaje obiektem intensywnych prac konserwatorskich. W roku 1997 Zespół Zamkowy Malbork wpisano na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
     
     Jednym z najważniejszych wnętrz na zamku jest Wielki Refektarz, który w średniowieczu  był największą salą recepcyjną malborskiej warowni. Wielcy mistrzowie podejmowali tu swoich licznych gości przybywających z całej Europy, odbywały się tu także kapituły zakonne. Wsparta na trzech filarach sala, zbudowana ok. 1340r. liczy sobie 30m długości , 15m szerokości i 9 m wysokości. Jest częścią skrzydła zachodniego zamku średniego , a przylegając od pn do Pałacu Wielkich Mistrzów zaliczana jest do tzw. kompleksu reprezentacyjnego. Wnętrze to na skutek niekorzystnych zjawisk konstrukcyjnych było poważnie zagrożone i  w związku z tym, niedostępne dla zwiedzających przez 25 lat. Dzięki intensywnym pracom konserwatorskim i  poprzedzającym je badaniom finansowanym w 60 % przez Norweski Mechanizm Finansowy , udało się przywrócić historyczny , architektoniczny kształt wnętrza z początku XX w.
 

    Gospodarzem twierdzy nad Nogatem jest dzisiaj Muzeum Zamkowe w Malborku, utworzone w 1961 r. Do jego podstawowych zdań należy opieka nad substancją zabytkową Zamku, prowadzenie prac badawczych i konserwatorskich, gromadzenie  i udostępnianie zbiorów , działalność edukacyjna . Placówka dysponuje dwudziestoma trzema kolekcjami z zakresu sztuki, rzemiosła artystycznego, architektury i historii. Do najciekawszych z nich należą zbiory wyrobów z bursztynu, militariów, numizmatów, detalu architektonicznego i rzeźby.

Autor: Muzeum Zamkowe w Malborku